LONDRA BÜYÜKŞEHİR YÖNETİMİ / Av. Murat Türkyılmaz

                                                                                                 

Giriş

Yerel yönetim geleneği’nin en güçlü olduğu ülkelerden biri İngiltere’dir.  İngiltere’de hemen hemen her kentin bağımsızlık mücadelesi ve kendine özgü bir tarihi olmasının bir sonucu olarak 1 Nisan 1972 reformuna kadar İngiltere, karmaşık bir yerel yönetim sistemine sahne olmuştur. Bugün bile kendine özgü bir yönetim modeline sahip olan Londra, Birinci Henry döneminde yöneticisini, Birinci Richard döneminde de belediye başkanını seçme hakkını kazanmış ve bu haklar 1215 Magna Charta’da güvence altına alınmıştır. Diğer kentler bu hakları daha sonra elde edebilmişlerdir. Bu tespit ışığında Londra’nın İngiltere’de yerel yönetimler sisteminin gelişiminde öncü bir rol üstlendiğini söylemek mümkündür.[1]

Londra M.Ö. 43 yılında Romalılar tarafından, Britanya’nın güneydoğusunda, Roma İmparatorluğu’nun Britanya’yı işgali sonrasında, “akan nehir” anlamına geldiği söylenen Londonium ismi ile Thames nehri üzerinde kurulmuştur. Bağlı yerleşim birimleri ile birlikte (Greater London) nüfusu 12–15 milyon civarındadır. Üç yüzden fazla dilin konuşulduğu, Avrupa’nın en kozmopolit şehirlerinden biri olan Londra, uluslar arası turizmin de kesişme noktalarından biridir.

Londra’nın yakın dönem yönetim tarihine baktığımızda, 1986 yılına kadar Londra’da iki kademeli bir metropolitan yönetim sisteminin uygulandığını görüyoruz. Bu yapı Thatcher hükümeti tarafından, kamuoyunun büyük muhalefetine rağmen 1986 yılında kaldırılmıştır. Kaldırılma gerekçesi olarak, Londra yönetiminin kaynakların kullanımında müsrif davranıyor olması ve harcamaların gün geçtikçe ciddi boyutlara ulaşması gösterilmiştir. Alt belediyelerin zaten yerel hizmetleri yürütmekte yeterli oldukları, bu sebeple üst bir yönetime ihtiyaç olmadığı da bir başka gerekçedir. Aslında, tüm bu gerekçelerin arka planında politik hesaplaşmaların var olduğu iddia edilmektedir. İddiaya göre Londra Büyükşehir Belediyesi’nin radikal sol eğilimli lideri Ken Livigstone’un hükümete muhalefet eden tavırları ve yönetim politikalarında ki radikal tutumları, Thatcher’in Büyükşehir yönetimini kaldırmasına sebep olmuştur. [2]

1993 yılında İşçi Partisi’nin düzenlediği yerel yönetimler konferansında Londra’da bir Büyükşehir belediyesi kurulması ve doğrudan halkın seçeceği bir başkana sahip olması gerektiği tartışılmıştır. Yapılan tartışmalardan çıkan sonuçlar 1 Mayıs 1997’de yapılacak olan seçimlerde İşçi Partisi’nin hükümet programına dahil edilmiş, 1998 yılında Londra’da yapılan referandumda yüzde seksen destekle Londra Büyükşehir Belediyesi yasası onaylanmıştır. (Greater London Authority Act 1999). İlgili yasa 1972 tarihli yerel yönetimler yasasına birçok konuda atıf yapan toplam 425 madde ve tamamlayıcı nitelikteki 34 şema ve metinden oluşan 300 sayfalık bir metindir.

Londra Büyükşehir Yönetimi

İngiltere’de yerel yönetimler bölge(county), alt bölge(Distrcit), ve köy (Parishes) kademlerine göre ayrılırken diğer taraftan bu yönetimler metropolitan olup olmadıklarına göre de sınıflandırılmıştır. Londra yönetimi bu sistem içersinde bölge yönetimi (regional level) sınıfında yer alan, kendine özgü bir yönetime sahip bir şehirdir. Londra’da 32 adet belediye ve bir kent birliği bulunmaktadır. Londra Büyükşehir Belediyesi, Londra’nın tümünü ilgilendiren genel nitelikteki sorunlar hakkında liderlik yapan, planlar hazırlayan, Londra’daki belediyeler arasında genel nitelikteki sorunlar konusunda ortak çalışma ve eşgüdüm sağlayan stratejik bir yerel yönetim birimi olarak tasarlanmıştır.[3]

Londra Büyükşehir Belediyesi’nde iki temel organ mevcuttur. Bunlar “Büyükşehir Belediye Meclisi” ve Büyükşehir Belediye Başkanı”dır.

Londra Büyükşehir Belediye Meclisi

Londra Büyükşehir Belediye meclisi 14’ü ilçe belediyelerinden, 11’i Londra genelinden seçilen toplam 25 üyeden oluşmaktadır. Meclis, belediye adına karar alma gücünden ziyade genel denetim, inceleme, araştırma ve danışma yetkilerini haizdir. Meclis üyeleri arasından bir başkan ve vekili seçilir. Meclis, görevlerini komisyon ve alt komisyonlar eliyle gerçekleştirmektedir. Komisyonlara üye seçimleri partilerin aldıkları oy oranına göre değil, meclisin kararına bırakılmıştır. Kararlar üye sayısının salt çoğunluğuyla alınır, oyların eşit çıkması halinde ikinci bir oylama yapılır ya da meclis başkanının oyu dikkate alınır. (Md.2)[4]

Yetkiler dikkate alındığında, Meclis ile Belediye Başkanı arasında kesin bir ayrımın olduğu görülür, Başkanın meclise sunduğu teklifler ancak 2/3 çoğunlukla reddedilebilmektedir. Belediye başkanı ve Meclisin ortak çalışma yapabildiği durumlar bütçenin hazırlanması ve stratejik planlamadır. Bu paylaşım belediye başkanın meclise karşı sorumlu olduğunu göstermektedir. Yıllık faaliyet raporlarının meclisten geçmemesi halinde başkanın görevden uzaklaştırılabilmesi imkanının varlığı bunu göstermektedir. Meclis yılda en az on adet olağan toplantı yapabilmektedir. Başkanın ya da beş meclis üyesinin talebiyle olağanüstü toplantı teklifi meclise sunulabilmektedir. Ayrıca, yılda iki defa da kamuoyuna özel bilgilendirme toplantıları yapılması da yasal zorunluluk olarak düzenlenmiştir.[5](Md.12–13)

Londra Belediye Başkanı ve Örgüt Yapısı

Belediye başkanı, doğrudan halk tarafından seçilmektedir. Başkan tüzel kişiliğin temsilcisi, yönetici aynı zamanda harcama yetkilisidir. Başkan belediye adına karar alma yetkisine sahiptir. (Md.2-35)

Belediye başkanı ve yardımcısı örgütlenme içersinde en üstte yer alır. Meclis komisyonları doğrudan meclise bağlı olarak çalışırlar. Başkan yardımcısı başkan tarafından meclis üyeleri arasından atanmaktadır. Başkan bunun yanında 2 danışman ve 10 uzman personeli doğrudan atama yetkisine sahiptir. Bunun dışındaki tüm görevlendirmeler Meclis tarafından yapılmaktadır. Anlaşılacağı üzere, başkan kendi yönetim kabinesini kendisi oluşturmakta fakat diğer birimlerin yöneticilerini meclis atamaktadır.[6](Md.49–67)

Örgüt içerisindeki işlevsel birimler doğrudan başkan yardımcısına bağlıdır, başkan yardımcısı adeta belediyenin profesyonel yöneticisi konumundadır.  Büyükşehir belediyesi bilgi ve haberleşme, çevre ve gelişim, kaynaklar, sekreterya, stratejik planlama ve dış ilişkiler şeklinde departmanlara ayrılmıştır. Ayrıca emniyet teşkilatı Büyükşehir’e bağlı olarak çalışmaktadır. [7]

Londra Büyükşehir Belediyesinin Hizmetleri

Londra’nın ekonomik kalkınması ve refahı, sosyal kalkınma ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi, sürdürülebilir gelişmenin sağlanması hizmetlerin temel çerçevesini oluşturmaktadır. Büyükşehir belediyesi toplu taşımacılık, planlama, ekonomik kalkınma ve yeniden iyileştirme, çevre, polis, itfaiye ve acil planlama, kültür, medya, spor ve kamu sağlığı konularında kendi görev alanlarına giren işleri yerine getirmektedir. İlk dört hizmet alanındaki görevler, kurulan hizmet organlarıyla yapılmaktadır. Bu kurumlar, Londra Toplu Taşımacılık kurumu, Londra Kalkınma Teşkilatı, Metropolitan Polis Otoritesi’dir. Bunlar Büyükşehir belediye başkanının çalışmalarına yardımcı olmakta, ilgili politikaların kararlaştırılmasında ve uygulanmasında belediye başkanın icracı organları olarak çalışmaktadırlar. [8]

Londra Belediyeleri, Londra şehrinin yönetim alanında İç Londra Belediyeleri (12) ve Londra Dışındaki Belediyeler (20) olmak üzere ikiye bölünmüştür. Eğitim hizmetleri açısından bu ayırım oldukça önemlidir. Eğitim hizmetleri İç Londra Belediyeleri (Inner London Borough) ve kent merkezindeki yetkili kuruluş olan İç Londra Eğitim Kuruluşu'nun (Inner London Education Authority) görevidir. Londra dışındaki belediye meclislerinin bölgesel eğitim hizmetleri ile ilgili sorumluluğu bulunmamaktadır.Büyük Londra Meclisi'nin özel bir komitesi niteliğindeki İç Londra Eğitim Kuruluşu (ILEA) 12 borough ve 13 milyon nüfusu kapsayan bölgede eğitim hizmetlerini yürütmekte ve bu alanda yapılan harcamalar "precept" denilen paylar yolu ile alt birimlerden alınmaktadır. Dış Londra'da ise her alt yönetim kendi görev alanındaki eğitim hizmetlerini yürütmektedir.[9]

Büyük Londra yönetimi eğitim, kültür, spor ve sosyal faaliyetler alanında tüm bölge düzeyinde sorumluluk taşımaktadır ve yerel gelirlerin % 2'sine eşit miktarda ödeneği serbestçe harcama yetkisine sahiptir.

Günümüzde Büyük Londra alanında yaşayanların tümü için eğitim hizmetlerinden, özel toplumsal hizmetlerden, rekreasyondan, konuttan, yerel yollardan, yerel planlama ve diğer hizmetlerden sorumlu tek bir yerel yönetim bulunmaktadır.

Mali Yapı

Yönetimin cari harcamaları, eğitim, diğer sosyal harcamalar, kamusal işler ve hizmetler, borç faizleri ve diğer harcamalardır. Yatırım harcamaları ise Konut, kamusal işlevler ve hizmetler, eğitim, diğer harcamalar, bağışlar ve borçlardır. Harcamaları karşılayacak gelirler ise şunlardır; emlak vergileri, bağışlar, borçlanmalar ve işletme kazançlarıdır. Bunlar içinde asıl önem taşıyan council tax  (emlak vergileri) ile merkezi yönetimden sağlanan bağışlardır. Devletin sağladığı sübvansiyonlar dikkate alındığında, emlak vergilerinin önemli bir gelir kaynağı olduğunu söyleyebiliriz. Merkezi yönetiminin yardımları emlak vergilerinden daha yakın bir geçmişe sahiptir. Merkezi yönetimin yardım yaparken dikkate aldığı kriterler ; ihtiyaç, kaynaklar ve emlak durumudur. Bu genel yardımların yanı sıra bazı hizmetlerde örneğin polis hizmetleri gibi özel alanlarda ilave destekler sağlanmaktadır.

   Sonuç

Genel olarak incelemeye çalıştığımız Londra Büyükşehir Belediye’si ile Türkiye’de Büyükşehir Belediyeleri arasında ki temel farkları ve benzerlikleri şöyle özetleyebiliriz;

-  Türkiye’de Büyükşehir belediyelerinde belediye başkan yardımcılığı yerine genel sekreterlik, Londra Büyükşehir Belediye’sinde başkan yardımcılığı organı vardır,

-   Türkiye’de Büyükşehir Belediyeleri’nde il özel idaresi ve merkezi idarenin uzantısı olan taşra örgütleri yetkileri paylaşırken, Londra Büyükşehir Belediye’sinde yetkiler açısından güçlendirilmiş özerk bir yönetim modeli söz konusudur,

-   Türkiye’de Büyükşehir Belediye’lerinde encümenlik ismiyle ayrı bir örgütlenme vardır, Londra Büyükşehir Belediye’sinde böyle bir organ yoktur,

-     Yasal düzenlemelere bakıldığında Londra Büyükşehir Belediyesi’nin kendine özgü bir yasası vardır, Türkiye’de ise Büyükşehir belediyelerine ilişkin genel ve sınırlı bir yasal düzen olduğunu görüyoruz,

-     Gelirler ve merkezi hükümetin yardımları açısından bakıldığında Londra’nın mali açıdan çok daha güçlü ve dolayısıyla Türkiye örneklerine kıyasal mali açıdan daha özerk olduğu göze çarpmaktadır,

-     Hizmet birimleri açısından bir değerlendirme yapıldığında da her iki modelinde işlevsel örgütlenmeyi tercih ettiğini söyleyebiliriz.

-   Denetim açısından bakıldığında Londra Yönetimi’nde; iç denetim, dış denetim ve ombdusman enstrümanları kullanılmaktadır, Türkiye’de ki Büyükşehir belediyeleri denetim sisteminde ombdusmanlık denetimi bulunmamaktadır.

-   Londra yönetimi ile alt belediyeler arasında ki ilişkiye bakıldığından Türkiye’deki Büyükşehir yapılarına kıyasla şehrin bütününü ilgilendiren genel hizmetlerde merkezilik ve ölçek sorunun daha fazla dikkate alındığı görülmektedir,

-   Londra Belediye Başkanının Türkiye’deki Büyükşehir Belediye Başkanlarına kıyasla atamalar konusunda daha kısıtlı yetkilere sahip olduğu söylenebilir,

-    Türkiye’de Büyükşehir belediyelerinde meclisler karar alma organı iken Londra’da meclis karar organı değil, gözetleme ve denetleme işlevi görmektedir.

KAYNAKÇA

Greater London Authority Act (Londra Büyükşehir Yasası)

Halil Nadaroğlu/ Nezih Karcan, Yerel Yönetimler,2005

Hüsamettin İnanç, Feyzullah İnal, İngiltere’de Yerel Yönetimler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,2006

Recep Bozloğan, Yüksel Demirkaya, Londra Anakent Belediye Sistemi İle Türk Anakent Belediye Sisteminin   Karşılaştırması, Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar,2005,

Bekir Parlak/Cantürk Caner, Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar,Alfa Ayınları,2005

---

[1] Halil Nadaroğlu, Nezih Karcan,Yerel Yönetimler,2005,s.126

[2] Hüsamettin İnanç, Feyzullah İnal, İngiltere’de Yerel Yönetimler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler         Dergisi, sayı 16,s.218

[3] İnanç/İnal,a.g.m.,s.130

[4] Greater London Authority Act,

   http://www.england-legislation.hmso.gov.uk, (Erişim : 4.4.2010)

[5] Greater London Authority Act

[6] Recep Bozluoğan, Yüksel Demirkaya, Londra Anakent Belediye Sistemi İle Türk Anakent Belediye Sisteminin   Karşılaştırması, Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar,2005,s.504

[7] Greater London Authory, http://www.london.gov.uk (Erişim,5.4.2010)

[8] İnanç/İnal,a.g.m.,s.134

[9] İsmail Güneş, Dünyada Yerel Yönetimler, http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel/egitim6.htm,(Erişim 1.1.2010)